Afslankmedicatie is een hot topic. Deze groep geneesmiddelen was oorspronkelijk bedoeld voor mensen met diabetes type 2, maar stijgt nu in populariteit als middel om overgewicht en obesitas aan te pakken. Een aantal middelen wordt vergoed vanuit het basispakket, in principe voor een afgebakende en relatief kleine groep met extreem overgewicht in combinatie met aanvullende criteria. De enorme vraag en daaropvolgende tekorten laat zien dat het echter niet bij deze groep blijft. Ook voor een paar pondjes te veel wordt het als quick fix gezien. Maar is dat het ook, of is het een schijnoplossing?
In de obesogene omgeving waarin we leven en ongezond gedrag in de hand wordt gewerkt (boodschappen of kant-en-klaar maaltijden kunnen binnen 10 minuten bezorgd worden, e-bikes zijn ongekend populair en het is makkelijker om een fastfood restaurant te vinden dan een lokale groenteboer) is het een uitdaging om een gezond gewicht te behouden. Inmiddels heeft 1 op de 2 volwassen Nederlanders overgewicht, wat het risico op veelvoorkomende chronische ziekten zoals diabetes type 2 en hart- en vaatziekten verhoogt. Het inzetten van medicatie om gewichtsverlies te bevorderen wordt steeds populairder (1).
Quick fix is populair
Afslankmedicatie maakt afvallen over het algemeen makkelijker door de eetlust te remmen en de maag langzamer te legen. De werking van het darmhormoon GLP-1 wordt nagebootst. In de hersenen geeft dit het signaal honger te verminderen. En het werkt minstens op de korte termijn. Onderzoek laat zien dat het tot klinisch relevant gewichtsverlies kan leiden (2).
Een aantal afslankmiddelen wordt inmiddels uit het basispakket vergoed. Ondanks dat de doelgroep in principe streng afgebakend is (BMI hoger dan 35 kg/m2, in combinatie met aanvullende voorwaarden bij Saxenda bijvoorbeeld), is het aantal gebruikers ervan fors hoger dan verwacht (3). Steeds meer mensen gebruiken Saxenda ook zonder medisch toezicht, ook wanneer er sprake is van slechts een paar pondjes teveel. Dat leidt tot tekorten voor mensen waarvoor het medicijn oorspronkelijk bedoeld was (1). De vraag is zo groot, dat het aandeel van farmaceut Novo Nordisk onlangs tot recordhoogte steeg en zelfs de promotie tijdelijk stopte (2).
Leestijlaanpassing is de enige echte oplossing
Ook bij diabetes type 2 is overgewicht een van de belangrijkste risicofactoren. Kan het inzetten van afslankmedicatie de diabetes golf die de komende jaren op ons afkomt (3) afremmen en is dit de langverwachte oplossing? Nee, zo denken wij, want:
De belangrijkste oorzaak van diabetes type 2 en overgewicht,(in combinatie met genetische aanleg), een ongezonde leefstijl, wordt niet aangepakt met medicatie. Recentelijk werden zelfs de resultaten van een dierstudie in Cell Reports gepubliceerd over een nieuw afslankmedicijn waarbij het niet meer uit zou maken wat er wordt gegeten (5). Hoewel dit misschien het geval kan zijn voor het getal op de weegschaal, maakt welke voedselkeuzes degelijk uit voor de gezondheid. Sterk bewerkte voeding, een groot onderdeel van het Westers eetpatroon, zorgt onder andere voor meer laaggradige ontsteking, insuline resistentie en disbalans in de samenstelling van de darmbacteriën (6).
Zoals bij het gebruik van iedere medicatie, gaat ook het gebruik van afslankmedicatie gepaard met bijwerkingen. Misselijkheid, braken, diarree en obstipatie worden het meest gerapporteerd. Onlangs is het Europees Geneesmiddelenafgentschap (EMA) bovendien een onderzoek gestart naar een mogelijke relatie tussen afslankmiddelen en suïcidale gedachten, naar aanleiding van 150 meldingen van zelfmoordgedachten en zelfbeschadiging in IJsland (7). In het verleden zijn al vaker afslankgeneesmiddelen uit de handel gehaald, omdat zij verregaande bijwerkingen hadden, waaronder Rimonabant. Dit middel verhoogde het risico op angsten, depressie en zelfmoord aanzienlijk (8). Bij leefstijlaanpassing is naast gewichtsverlies juist vaak sprake van positieve ‘bijvangst’, bijvoorbeeld in de vorm van meer energie, een betere gemoedstoestand en betere slaap.
De effecten van afslankmiddelen zijn niet blijvend. Stop je met het gebruik en pas je je leefstijl niet aan? Dan zal het gewicht weer langzaam toenemen. Logisch, want het onderliggende probleem is niet aangepakt. De quick fix is dus wel snel, maar niet duurzaam.
Gebruik van bijvoorbeeld Saxenda kost €2.600 euro per persoon per jaar (9). Levenslang gebruik leidt dus tot aanzienlijke en niet houdbare kosten. Afhankelijk van de vergoeding kan dit gezondheidsverschillen tussen groepen in de hand werken.
Kortom, om duurzame effecten te behalen op de algehele gezondheid en levenskwaliteit, in plaats van enkel op tijdelijk gewichtsverlies, zou de aandacht die er is voor afslankmiddelen moeten verschuiven naar de inzet op duurzame leefstijlveranderingen. Ondanks dat dit niet de makkelijke weg is, en zeker geen quick fix, blijft dit de enige échte oplossing voor overgewicht en diabetes type 2: ongezond gedrag aanpakken. Onze omgeving speelt daarin een rol, maar bovenal ons eigen gedrag, wat we zelf in de hand hebben. Afslankmedicatie kan in uitzonderlijke gevallen ondersteuning bieden, maar ook dan zal het hand in hand moeten gaan met leefstijlverandering voor een duurzaam effect. Het is tijd om de koe bij de hoorns te vatten: leren de regie over onze gezondheid in eigen hand te nemen.
Lees hier ook ons perspectief op de Gecombineerde Leefstijl Interventie (GLI) als duurzame aanpak. Binnenkort verschijnt een artikel over de omvang van het probleem van diabetes type 2 en de acties die nodig zijn op deze LinkedIn pagina.
Bronnen
https://www.skipr.nl/nieuws/stormloop-op-nieuw-obesitasmedicijn-door-fout-bij-toelating/
Lancet, T. (2023). Diabetes: a defining disease of the 21st century. Lancet (London, England), 401(10394), 2087.
https://www.cell.com/cell-reports/pdf/S2211-1247(23)00166-3.pdf
Leo, E. E. M., Peñafiel, A. M., Escalante, V. M. H., & Araujo, Z. M. C. (2021). Ultra-processed diet, systemic oxidative stress, and breach of immunologic tolerance. Nutrition, 91, 111419.
https://nos.nl/nieuwsuur/artikel/2482541-eu-onderzoekt-ozempic-na-meldingen-van-zelfmoordgedachten
https://www.medischcontact.nl/actueel/laatste-nieuws/artikel/rimonabant-en-depressie
De vraag is wat ons betreft niet of leefstijl werkt, het is - met de crisis waar de gezondheidszorg op afstevent - veel belangrijker te focussen op hoe we het laten werken.
Vanaf 1 januari 2023 wordt de behandeling Keer Diabetes2 Om als eerste gespecialiseerde Gecombineerde Leefstijlinterventie (GLI) vanuit het basispakket vergoed.
Antwoord op de meest gestelde vragen over Keer Diabetes2 Om