Wat is stress en ontspanning?

Stress en ontspanning. Twee woorden die je tegenwoordig veel hoort en leest. Beide hebben invloed op onze gezondheid. Druk zijn lijkt in de westerse samenleving een status. Niet voor niks is ontspanning daarom één van de vier pijlers binnen onze leefstijlprogramma’s. Maar wat is stress precies en hoe zit het met de belangrijke tegenhanger van stress - ontspanning?

Ready, set, go

Stress, of spanning, begint bij de stressreactie. Onze hersenen interpreteren iets wat we horen, zien, voelen, ruiken of denken als ‘gevaar’. Dit geeft het startsein voor een reactie in ons lichaam wat ons kort gezegd klaarstoomt om te vechten of vluchten. Er zijn veel verschillende dingen die dit startsein kunnen geven en dit verschilt per persoon. Het heeft onder andere te maken met wat je eerder hebt meegemaakt. Ondanks dat gevaren van nu vaak niet meer zo levensbedreigend zijn als vroeger, toen we nog moesten wegrennen voor een tijger, is de stressreactie nog steeds hetzelfde. Rennen voor de trein die je écht niet mag missen heeft daardoor hetzelfde lichamelijke effect. Maar ook piekeren kan dit effect oproepen en de stress reactie in gang zetten, en het eten van ultrabewerkte voeding bijvoorbeeld. De stressreactie begint in de hersenen. Die geven een seintje aan de bijnieren (kleine zakjes bovenop de nieren) om de stresshormonen cortisol en adrenaline te maken. Deze hormonen (stoffen die boodschappen doorgeven) reizen door het hele lichaam via het bloed en kunnen op verschillende plekken een effect hebben: je krijgt een hogere hartslag, je gaat zweten, je ademhaling versnelt. Alles wat nodig is om je lichaam klaar te maken voor actie. Dingen die niet noodzakelijk zijn om te overleven, zoals het verteren van eten en het aanpakken van ziekteverwekkers, komen dan op een lager pitje te staan. Eerst maar eens overleven, de rest komt daarna wel weer.

Niet te lang en te veel

Een beetje stress is zo slecht nog niet, het houdt je scherp, in beweging en helpt bij prestaties. Te weinig stress kan zelfs tot extreme verveling (bore-out) leiden, waarvan de klachten te vergelijken zijn van die van een burn-out. De hoeveelheid en de duur van de stress bepalen of stress een probleem wordt. Ons lichaam kan een korte periode van stress goed aan, maar het is niet gemaakt voor langdurige stress. Dit zorgt ervoor dat het lichaam geen kans krijgt te herstellen, wat ongunstig is voor onze gezondheid. Wetenschappelijk onderzoek laat dan ook zien dat langdurige stress kan bijdragen aan het ontstaan of verergeren van onder andere angst, depressie, hart en vaatziekten, obesitas, diabetes type 2, vruchtbaarheidsproblemen, botontkalking en slaapproblemen. Een flinke lijst!

Is iemand eenmaal ziek, dan krijgt het lichaam een dubbele klap. Ziek zijn, acuut (bijvoorbeeld griep) of langdurig (bij een chronische ziekte), is stressvol voor het lichaam. Te veel ultrabewerkt eten eten en onvoldoende bewegen leveren extra spanning en dus stress, waardoor de slaapkwaliteit vermindert en het beeld steeds verergert. Een vicieuze cirkel die we willen doorbreken.

Ontspanning als medicijn

De tegenhanger van de stressreactie is de ontspanningsreactie, waarbij precies het tegenovergestelde gebeurt in het lichaam. Uit onderzoek blijkt dat ontspannen een aantoonbaar gunstig effect heeft op lichaam en geest en er zijn aanwijzingen dat het onder andere angst, pijn en depressie kan verminderen.

De ontspanningsreactie werd pas in 1975 beschreven door dr. Herbert Benson, terwijl dit voor de stressreactie al begin 1900 was! In plaats van adrenaline en cortisol komen er bij de ontspanningsreactie gelukshormonen vrij. Ontspannen zorgt ervoor dat je lichaam de ruimte krijgt om te herstellen. Dit is voor iedereen belangrijk, maar nóg belangrijker als je te maken hebt met een (chronische) ziekte. Een leven zonder stress is onmogelijk, en een beetje stress hebben is dus juist gunstig, mits er daarna weer een moment is van ontspanning. De balans tussen stress en ontspanning is dus belangrijk. Veel mensen zijn tegenwoordig het grootste deel van de tijd in de ‘alerte’ staat, terwijl wij dit liever omdraaien. Ontspanning wordt daarmee niet iets wat onderaan je ‘to do lijst’ komt te staan, waar je aan het einde van de dag misschien nog een paar minuten de tijd voor hebt. Liever wordt het iets waar je door de dag heen telkens weer op let, zodat de balans tussen stress en ontspanning positief uitslaat. Onderaan de streep kan je lichaam dan voldoende herstellen.

Tips om te ontspannen

Hoe ontspan je dan? Dat is heel persoonlijk. Waar de een blij is met een meditatie in de ochtend, pakt de ander liever een boek of gaat wandelen. Ieder mens is anders. De vorm maakt ook niet uit. Als je het maar doet! We hebben nog een paar tips voor je:

Breng voor jezelf in kaart wat de belangrijkste dingen zijn die ervoor zorgen dat jij stress krijgt. Kun je iets doen om deze oorzaken te verminderen?
Ben je gestresst, dan kun je dit merken aan verschillende dingen. Heb je bijvoorbeeld een kort lontje, een hoge hartslag, ga je nagelbijten, denk je negatiever, ben je rusteloos of vermijd je contact met anderen? Dit kunnen allemaal tekenen van stress zijn. Ook dit verschilt per persoon. De eerste stap in het verminderen van stress is opmerken dat je gestresst bent. Besteed daarom wat aandacht aan jouw persoonlijke stress kenmerken.
Merk je dat je gestresst bent, dan kan een ademhalingsoefening snel helpen. Online zijn veel varianten te vinden. Focus op het verlengen van de uitademing.
Heb je te maken met veel stress, dan kan het lastig zijn om terug te schakelen. Je lichaam blijft dan liever bezig en het kan heel oncomfortabel zijn om dan ineens ‘niets’ te doen. Laat dit gevoel er zijn. Dit wordt beter naarmate je vaker gaat ontspannen.
Er zijn verschillende vormen van rust. Al deze vormen van rust zijn belangrijk voor ontspanning. Daarover schrijven we in de volgende blog!

Nathalie Wilmsen

Wat is stress en ontspanning?

Gerelateerde items

Twee tips om de boog te ontspannen

Zelfzorg bij hevige stress

De vakantiegriep